Geen seks zonder toestemming/consent/afstemming!
Photo by Jeffrey F Lin
Trainers, begeleiders, clubbestuurders en andere jeugdsportmedewerkers zijn voortdurend in de weer met trainingen, wedstrijden en de talloze organisatorische en praktische taken. Ze doen dat vaak zo intensief en gedreven dat er weinig tijd of aandacht overblijft voor een aspect dat nochtans erg belangrijk is in jeugdwerk: de lichamelijke en seksuele integriteit van sportende kinderen en jongeren.
Onderzoek
Een onderzoek uit 2014 toonde aan dat ongeveer 17% van de Vlaamse kinderen en jongeren die aan sport doen op z’n minst één keer in aanraking komen met seksueel grensoverschrijdend gedrag in een sportcontext. Nu we deze cijfers kennen, lijkt het ons erg belangrijk om ook te luisteren naar mensen die dit zelf hebben meegemaakt. Dit levert immers bijzonder nuttige informatie op over de omstandigheden, risicofactoren, verloop, onthulling, gevolgen…
17% van de volwassenen vandaag hadden in hun kindertijd en jeugd minstens één ervaring met seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGG) in een sportomgeving. Het risico is dus reëel dat ook jij vroeg of laat wordt geconfronteerd met signalen of vermoedens van ongepast gedrag in de gemeentelijke sportaccommodaties of in het zwembad. Wie er pas bij stilstaat wanneer er een concreet probleem is, zal misschien niet op de juiste manier reageren.
Prevalentieonderzoek bij een steekproef van 4.000 Nederlandse en Vlaamse volwassenen toont aan dat 1 op de 7 volwassenen die in kindertijd of jeugd sportten, op z’n minst eenmalig seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGG) heeft ervaren in de sport. SGG komt voor in alle sporten en op elk niveau. Toch blijven veel sportclubs en sportbonden beweren dat SGG bij hen niet voorkomt. Het taboe om te spreken over (seksualiteit en) ongewenst seksueel gedrag in de sportorganisatie blijft sterk aanwezig en leidt waarschijnlijk tot het stilzwijgen en in stand houden ervan. En dat is onaanvaardbaar. In vergelijking met de familiale context, is de sportcontext net veel vatbaarder voor sociale interventies die SGG kunnen voorkomen. (Het Nieuwsblad 20/08/2016)
Wat is seksuele intimidatie?
Wat verstaan we onder seksuele intimidatie?
Seksuele intimidatie is elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering, in verbale, non-verbale of fysieke zin, opzettelijk of onopzettelijk, die door de persoon die het ondergaat als ongewenst of gedwongen wordt ervaren.
Seksuele intimidatie kan voorkomen tussen sporters onderling, tussen kader onderling en tussen sporters en kader. Het is een breed begrip. Dubbelzinnige grapjes, onverwachte aanrakingen en pin-ups in de verzorgingsruimte kúnnen als intimiderend worden ervaren.
Ook ondubbelzinnige, strafbare vormen van seksueel misbruik, zoals aanranding en verkrachting, vallen onder seksuele intimidatie. Dergelijke vormen van seksuele intimidatie beginnen vaak met ‘onschuldige’ vormen van intimidatie.
Machtsverschillen
Seksuele intimidatie komt het meest voor in relaties waarbij sprake is van een machtsverschil. Dat machtsverschil kan te maken hebben met leeftijd (volwassene tegenover kind), positie (trainer tegenover sporter) of getal (groep tegenover eenling).
Seksueel grensoverschrijdend gedrag
Seksueel grensoverschrijdend gedrag: elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering, in verbale, non-verbale of fysieke zin, waarbij niet wordt voldaan aan één of meerdere van de zes criteria (wederzijdse toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, passend bij de context, passend bij de leeftijd of ontwikkeling en zelfrespect).
Seksueel misbruik is elke vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag, in verbale, non-verbale of fysieke zin, opzettelijk of onopzettelijk, waar geen wederzijdse toestemming voor bestaat, en/of die op een of andere manier is afgedwongen, en/of waar het slachtoffer veel jonger is of in een afhankelijke relatie staat.
Sinds 2012 maakt de Vlaamse sportwereld werk van de preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de sport. Dit artikel van Tine Vertommen: ‘Preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de sport’ beschrijft een stand van zaken van het preventiebeleid en licht een veelbelovend instrument ‘Sport met grenzen’ toe. De auteurs doen tevens een oproep aan de sportarts om een actieve rol op te nemen bij het ontwikkelen, installeren en uitdragen van een preventief en curatief beleid in de sportvereniging.
Waarom regels nodig?
De sport kent enkele typische kenmerken die aanleiding kunnen geven tot het ontstaan en voortduren van (seksueel)
Photo by Omar Lopez
grensoverschrijdend gedrag.
- De macht van een coach of autoriteitsfiguur over zijn sporter kan groot zijn. Dat machtsverschil kan leiden tot onbalans in de relatie, wat dan weer een risico op misbruik meebrengt.
- Sport is per definitie een lichamelijke aangelegenheid. In die op zich normale cultuur van lichamelijkheid kan een sporter niet altijd uitmaken wat aanvaardbaar gedrag is.
- Jonge topsporters die uren per dag ambitieus bezig zijn met hun sport, vormen een kwetsbare groep. Zo kan bijvoorbeeld de prestatiedruk bij sporters zo groot worden dat alles moet wijken. Het ondergaan van seksuele intimidatie kan op die manier een aanvaardbare opoffering lijken voor de sporter, als die zich blindstaart op het prestige van sportief succes.
- Ondanks deze verhoogde risico’s hebben sportorganisaties vaak geen formeel beleid voor de indienstneming van vrijwilligers. Daardoor zijn sportclubs, die steeds nood hebben aan goedkoop of gratis personeel, aantrekkelijk voor mogelijke plegers. Door kandidaten te vragen om een uittreksel van het strafregister model twee (minderjarigenmodel) te tonen, vermijd je dat je begeleiders zou engageren met een gerechtelijk verleden van (seksuele) feiten gepleegd ten aanzien van minderjarigen.
- Toch zijn het lang niet alleen (mannelijke) coaches die onaanvaardbaar seksueel gedrag stellen ten aanzien van jonge atleten. Uit onderzoek blijkt dat het vaak leeftijdsgenoten zelf zijn die het grensoverschrijdend gedrag stellen. Wees er dus attent op dat er grensoverschrijdend of experimenteergedrag vooral tussen jongeren onderling plaatsvindt. In dit geval is er eerder sprake van sociale machtsverschillen en groepsdruk.
Aanrakingen in sport vermijden?
Het is zeker niet de bedoeling om aanrakingen te bannen uit de sport, zolang maar voldoende met volgende
Photo by Scott Webb
aandachtspunten rekening gehouden wordt. De integriteit van de jonge sporter staat steeds voorop.
Bij het sporten horen heel wat aanrakingen: ondersteuning tijdens het uitvoeren van risicovolle bewegingen, lichamelijke aanwijzingen tijdens het uitvoeren van een instructie of nieuwe techniek… Deze aanrakingen zorgen voor betere kennisoverdracht en maken sport veiliger. Dat creëert een cultuur van lichamelijkheid waarin de sporter niet altijd kan uitmaken wat aanvaardbaar gedrag is. Het is dus belangrijk dat je als sportbegeleider op voorhand (bijvoorbeeld bij de aanvang van het seizoen of lessenreeks) uitlegt waar en waarom je iemand gaat aanraken en nagaat of de sporter dat oké vindt. Zo leren jonge sporters inschatten welke aanrakingen ‘normaal’ zijn en ‘erbij horen’.
Ondersteunende aanrakingen
Daarnaast horen bij het goed begeleiden van kinderen en jongeren in de sport ook ondersteunende, helpende, troostende, verzorgende en andere aanrakingen. Onder die aanrakingen verstaan we schouderklopjes, high fives, groepsknuffels, een hand geven… Deze aanrakingen zijn een vorm van non-verbale communicatie en worden vaak als aangenaam ervaren. Ze geven steun of versterken het groepsgevoel. Ze kunnen echter ook verder gaan en als onaangenaam ervaren worden, bijvoorbeeld het betasten van de intieme zones of ongewenst zoenen. Het is belangrijk steeds de integriteit van kinderen en jongeren te bewaken en centraal te plaatsen. Volgende aandachtspunten kunnen hierbij helpen:
- ga steeds na of de jonge sporter zich comfortabel voelt bij de aanraking: niet alle kinderen reageren hetzelfde of
Photo by Adrià Crehuet Cano
zullen een grens durven aangeven. Dring geen aanrakingen op of doe niets onverwachts;
- als het initiatief van de jonge sporter zelf komt, is dit oké maar begrens indien nodig. Ook de integriteit van de sportbegeleider moet bewaakt worden;
- het aanraken van intieme delen hoort niet bij sociaal aanvaardbare aanrakingen, en het is goed om heel jonge sporters te leren dat ze daar zelf baas over zijn;
- aanrakingen die pijn doen (slaan, een tik geven…), overstimulerend zijn (kriebelen…) of eerder intiem (zoenen, tegen elkaar liggen, door het haar wrijven…) zijn niet oké;
- bij twijfel, maak vooraf afspraken over op welke manier bepaalde aanrakingen best gebeuren, betrek jonge sporters (en eventueel de ouders) bij deze afspraken. Leg deze afspraken vast. Maak hierbij geen onderscheid tussen mannelijke of vrouwelijke begeleiders, een goede sportbegeleider moet in staat zijn alle noodzakelijke aanrakingen correct uit te voeren.
Info
Om het thema lichamelijke en seksuele integriteit aan te pakken en het taboe te doorbreken, werden enkele initiatieven ondernomen en instrumenten ontwikkeld.
Het Raamwerk Lichamelijke en Seksuele Integriteit en Beleid in de Sport is een werkdocument dat sportorganisaties kan helpen bij het uitwerken of aanvullen van een beleid rond lichamelijke en seksuele integriteit. Een dergelijk beleid speelt op drie niveaus: een kwaliteitsbeleid, een preventiebeleid en een reactiebeleid. Het raamwerk bevat een modelvisie, allerlei instrumenten en achtergrondinformatie.
Sport met grenzen beleidsdocument is een brochure voor (kleinere) sportorganisaties en bevat bondige informatie waarmee je meteen laagdrempelig aan de slag kan.
Een heleboel kinderen en jongeren beleven elke dag fijne sportmomenten. Dat gebeurt natuurlijk het liefst op een veilige manier. Een belangrijk aspect daarbij is de lichamelijke en seksuele integriteit.
Sportbegeleiders moeten de minderjarigen een omgeving aanbieden waarin ze leren omgaan met elkaar en zich kunnen ontplooien. Kinderen en jongeren ontwikkelen zich immers ook op seksueel vlak en als volwassenen worden wij geacht ervoor te zorgen dat ze dat op een gezonde manier kunnen doen.
Om dit thema aan te pakken heeft de sportsector met steun van de Vlaamse overheid intensief samengewerkt om enkele instrumenten te voorzien voor de sportorganisaties. Via www.sportmetgrenzen.bevind je alle informatie, kan je deze instrumenten bestellen of downloaden of een vorming aanvragen.
“SPORT MET GRENZEN: Vlaggensysteem” is een laagdrempelig, educatief instrument voor bestuurders van een sportorganisatie, sportbegeleiders en sporters om bewust te leren omgaan met lichamelijk of seksueel grensoverschrijdend gedrag in de sport. Het biedt een gemeenschappelijk kader om hierover de discussie aan te gaan, beleid binnen de sportorganisatie te ontwikkelen en afspraken te maken.
Overeenkomst met sportbegeleider (contract)
Document seksueel grensoverschrijdend gedrag niet in mijn sport. Klik hier
Het Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media biedt een beknopte literatuur- en referentielijst aan rond het thema seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Het betreft een niet exhaustief overzicht van toegankelijke lectuur, dewelke de lezer een inleiding geeft omtrent de thematiek vanuit verschillende invalshoeken, zowel algemeen als met een link naar de sportcontext. Een trainer, bestuurslid, begeleider, ouder of sporter kan zich op deze manier een beter (en genuanceerder) beeld vormen over dit thema.
Het document bevat een bondig overzicht van de instrumenten die voor de sportsector werden ontwikkeld, om te komen tot een beter beleid op het vlak van kwaliteit, preventie en reactie. Klik hier
Handleiding voor sportclubs in geval van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Klik hier
Overeenkomst tussen sportbegeleider en club/sportorganisatie
Gedragsregels in de sport (Ontwerp van een overeenkomst te tekenen door de sportbegeleider) Klik hier
Bronnen
Het Nieuwsblad 20/08/2016
http://www.ethicsandsport.com/sport_met_grenzen/wat_en_waarom
https://www.nocnsf.nl/cms/showpage.aspx?id=1505
http://www.sportmetgrenzen.be (externe link)
